نوروز صیادی ؛ آیینی برخاسته از گاهشماری صیادان جنوب ایران - وبلاگ علیپور رحمتی

صیادان جزیره قشم آخرین روز تیرماه هر سال را نوروز یا نوروز صیاد می نامند که اولین روز از فصل گرمای واقعی است. در نوروز صیاد، هیچ یک از صیادان قشمی هیچ ماهی و موجود آبزی دیگری را صید نمی نمایند و از خوردن هرگونه آبزی امتناع می نمایند.

اسطوره شناسان و محققانی که در حوزه های فرهنگ مردم پژوهش و مطالعه می نمایند، منشا تمامی فرهنگ ها را برآمده از اصول فرهنگی کشاورزی و چوپانی و در نهایت مدنی یا یکجانشینی می دانند که به شهرنشینی ختم می گردد. البته این باور کاملا قابل قبول است، زیرا انسان برای تهیه غذا نیازمند کشاورزی و دامداری بوده و هست و در طول تاریخ تمام رفتار های بشری پیرامون همین قضایا شکل گرفته است. اما از آنجایی که باورها و اندیشه های انسانی هیچ گاه مطلق نبوده است نمی توان تنها به دو اصل کشاورزی و دامداری در زیرساخت های زندگی انسان بسنده کرد. به عنوان مثال می توان به جشن یا آیین نوروز صیاد اشاره نمود؛ جشنی که توانسته خود را از سالیانی بس دور به دروازه های هزاره سوم از تاریخ بشر برساند.

بی شک هر کسی که برای یک بار در این آیین شگفت شرکت کند به این نتیجه می رسد نوروز صیاد هیچ تاثیری از باورهای چوپانی و کشاورزی نگرفته است.

پیش از ورود به مبحث جشن نوروز صیاد باید به این موضوع توجه داشت که هر جشن و آیینی مبانی تقویمی و گاهشماری دارد و تمامی کشاورزان و دامداران بر مبنای آن گاهشماری جشن ها و مراسم خود را برگزار می نمایند.

صیادان منطقه جنوب کشور نیز مانند سایر اقوام ایرانی دارای تقویم و گاهشماری مخصوص به خود هستند؛ تقویمی که آغاز سال نو صیادی در آخرین روز ماه تیر اتفاق می افتد. سال صیادان هم مانند سال دامداران و کشاورزان چهار فصل دارد و این جشن هم همه ساله در آخرین روز تیرماه یعنی آغاز فصل تازه صید به وسیله روستاییان جزیره قشم برگزار می گردد.

صیادان جزیره قشم آخرین روز تیرماه هر سال را نوروز یا نوروز صیاد می نامند که اولین روز از فصل گرمای واقعی است. سال پس از یک گردش کامل به جای اولش بازگشته که این اتفاق مصادف با به سرانجام رسیدن فصل صید ماهی حور و کوسه است. در نوروز صیاد، هیچ یک از صیادان قشمی هیچ ماهی و موجود آبزی دیگری را صید نمی نمایند و از خوردن هرگونه آبزی امتناع می نمایند. آن ها باور دارند در این روز باید همه ماهی ها باشند تا نسل خود را در هر کجای دریا خواستند بپرانمایند و این را امری حیاتی برای تداوم و تکثیر هرچه بیشتر ماهی ها می دانند. در ستاره شناسی ایران باستان باورهای فراوانی وجود دارد؛ یکی از این باورها گذاشتن نام ماهی روی آخرین ماه سال است که امروزه به حوت در صور فلکی از آن یاد می گردد. آن ها بر این باور بودند که خورشید در آخرین روز از ماه سال مانند ماهی در آب فرو می رود و در آغازین روز از سال تازه مانند بزی روی قله کوه ها نمایان می گردد. گمان می رود که این باور تحت تاثیر نوروز صیاد باشد. به هر حال از فردای نوروز صیاد، صید گرگور آغاز می گردد و بر اساس گاهشماری صیادی تا دهی گرما (ده روز اول گرما)، بیستی گرما، سی ای گرما، چهلی گرما، پنجاهی گرما، شصتی گرما و نیم در شصتی است که گرما ادامه پیدا می نماید. در آغاز فصل بعدی، صیادان با قلاب به صید ماهی های بومی می پردازند. ماهی های غیربومی مهاجر، مثل حور در دو فصل پاییز و بهار به صیدگاه های ساحل نشینان جنوب می آیند.

ساکنان بومی قشم بر این باورند که در نوروز صیاد تمامی چشمه ها به دریا می ریزند و بر همین اساس این روز را جشن می گیرند و تن به آب های متلاطم دریا می سپارند تا همه بیماری و بلایا را از تن خود دور نمایند. این رسم بی شک باید ریشه در غسل داشته باشد و یادآور غسل آتش در سرانجام سال ایرانی است. در این روز بچه ها، پدر و مادر سال خورده خود را در دریا می نشانند و به نیت شفابخشی بر سر و لباس آن ها آب می ریزند که این رسم هم به نوعی آب نیسان و آب پاشان را در فکر تداعی می نماید .از دیگر رسم های این روز می توان به به آب سپردن لباس های کهنه، پوشیدن لباس های رنگی و نو و رفتن به دریا، رنگ آمیزی درهای چوبی خانه ها - به باور آن ها در های چوبی روح دارد و رنگ آمیزی درختان و احشام با خاک سرخ سواحل هرمز اشاره نمود. خواندن دعای لوبن برای سلامت احشام نیز از دیگر رسم های نوروز صیاد است. ساکنانی که در کنار صید به پرورش دام نیز مشغولند در این روز نزد یکی از چند دعاخوان نوروزی می روند تا برای آن ها لوبن بخوانند. لوبن دعایی است که ضمن افزایش برکت دام ها، آن ها را از گزند بلایا در امان نگه می دارد. به باور آن ها این دعا فقط تا شش ساعت پس از تحویل سال صیادی تاثیر دارد و پس از تمام شدن زمان تعیین دعا تاثیر خود را از دست خواهد داد. کسی که برای هر دامی لوبن می خواند نخ سبزرنگی گره می زند. در سرانجام، نخ گره زده شده که به تعداد دام هاست به صاحب دام ها داده می گردد تا آن را در سوراخ دیواری پنهان کند و روی آن را بپوشاند تا کسی نتواند آن را پیدا کند یا گرهی از آن باز کند. در هر روستا فقط دو یا سه نفر می توانند این دعا را بخوانند و هر گاه یکی از دعاخوانان تصمیم بگیرد آن را به شخص دیگری که معمولا از خودش جوان تر است بیاموزد، بعد از یاد دادن دعا خودش دیگر دعا نمی خواند، زیرا بر اساس باور هایشان دیگر دعاهای او تاثیری نخواهد داشت