روایتی از طرح ترافیک تهران در دوران قاجار - وبلاگ علیپور رحمتی

به گزارش ایسنا، بعد از بنای میدان توپخانه تازه در میدان ارگ سلطنتی، توپ ها و توپچیان میدان ارگ را به آن محل منتقل کردند و در وسط میدان ارگ استخری هشت ضلعی ساختند. اطراف آن، راه سنگفرش مربوط به کالسکه ساختند و قسمت های دیگر میدان را به فضای سبز اختصاص دادند.

بعلاوه اطراف باغچه ها را با ستون های سنگی و نرده های چوبی محصور کردند. یک سال بعد برای ممنوعیت عبور و مرور چهارپایان در این میدان خندق شرقی را پُر کردند و روی آن خیابانی ساختند که از توپخانه تازه آغاز می شد و تا دهنه بازار ادامه داشت. انتهای آن را هم دروازه ای به خارج شهر بنا کردند و به این ترتیب عبور چهارپایان باربر از محدوده میدان ارگ قطع شد.

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در این باره نوشته است: بعد از وضع میدان ارگ و طرح حوضی وسیع در آن، غرس دوباغ در دو طرف حوض و نصب ستون های سنگی به فاصله چهار ذرع جلوی باغ ها و محجر چوبی در فواصل ستون ها، محض اینکه ساحت چنین میدانی از آمد و شد دواب که حمل اجناس می کنند مصون باشد، حکم شد در جانب شرقی ارگ همایون دروازه ای از خارج صحرا به شهر قرار دهند و خندق شرقی شهر را انباشته، با سطح زمین برابر کنند و خیابانی عریض تا دهنه بازار تشکیل دهند. این همان خیابان ناصریه آن موقع یا ناصرخسروی فعلی است.

177 سال پیش در عصر صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر تمام رفت و آمد ها به تهران ثبت می شد. همزمان با سفر ناصرالدین شاه به قم، دولت فرمان داد ورود و خروج از دروازه های شهر تهران منوط به کسب مجوز گردد و نام آن را بلیط دروازه گذاشتند.

هنگام دریافت بلیط، نام مسافر، علت مسافرت، مقصد و مبدا هم پرسیده و ثبت می شد. این کار برای حفظ امنیت سیاسی انجام می شد. از آنجا که در دوره ناصری، نان شهر مسئله اساسی حکومت بود، ورود و خروج گندم هم روزانه ثبت می شد.

حتی سندی از اسامی افرادی که از دروازه های مختلف تهران رفت و آمد داشته اند، ثبت و ضبط شده است. تهران در آن موقع 12 دروازه داشته که شامل دروازه های حضرت عبدالعظیم، غار، خانی آباد، گمرک، قزوین، باغشاه، یوسف آباد، دولت، شمیران، دوشان تپه، دولاب و خراسان می شد.

عبور و مرور کالسکه در خیابان های آن موقع تهران احتیاج به زیرساخت داشته به همین علت دستور سنگفرش خیابان ها را می دهند. سیروس سعدوندیان در کتاب اولین های تهران نوشته است: در سال 1267 هجری قمری برای اولین بار خیابان های تهران سنگفرش شدند. این امر از کوچه های ارگ آغاز شد. علت آن هم هموارشدن کالسکه سواری بود.

روزنامه وقایع اتفاقیه آن موقع در شماره 36 خبر می دهد: چون همت ملوکانه مصروف بر این است که اسباب آسودگی و استراحت و تسهیل امور که در برخی از دولت های فرنگستان معمول است، در دولت علیه ایران هم شیوع یابد، از جمله کالسکه سواری است که پیش از این قرار نبود که همه کس داشته باشد؛ در این اوقات، مقرر فرمودند که هر کس بتواند کالسکه به راه بیندازد و سوار بگردد از چاکران دولت علیه و اعیان رعایا، در سفر ها یا در مرکب همایون، ماذون است. در این خصوص اذن عمومی دادند و این کالسکه ها در کارخانه ابواب الجمع مقرب الخالقان معیرالممالک ساخته می گردد.

همین روزنامه در شماره 38 خود می نویسد: چون در این اوقات قرار شده است که روز به روز کالسکه ها در شهر تهران زیاد بگردد و باید راه عبور کالسکه هموار و خوب باشد لذا قرار شده که کوچه های ارگ پادشاهی را کلاً سنگفرش کنند؛ طوری که هم عبور اسب و کالسکه آسان گردد و هم پیاده به استراحت بگذرد. وسط کوچه ها را به جهت عبور کالسکه گودفرش می کنند و دو طرف کوچه ها را به جهت عبور پیادگان مانند سکو قدری بالا آورده با سنگ های بزرگ مرتفع فرش می کنند و این روز ها مشغول ساختن این کوچه ها هستند.

روزنامه وقایع اتفاقیه در شماره 39 هم می نویسد: روزنامه های سابق در باب کالسکه اشعار شده بود که منظور این است کالسکه سوار شدن در میان خلق متداول باشد و این قاعده در دولت علیه ایران نیز رواج یابد و خلق آسوده تر در طرق و شوارع حرکت کنند. مجدداً اعلام می گردد که حسب الحکم امنای دولت علیه، مقرب الخاقان معیرالممالک کارخانه کالسکه سازی در قورخانه مبارک به راه انداخته اند، به طوری که هر قدر کالسکه بخواهند ساخته و پرداخته می گردد و به هر قسم و طرح هر کس بخواهد ممکن است و این مخصوص امنا و اعیان دولت علیه نیست بلکه هر کس از تجار و کسبه و ... که بخواهد، اذن از دولت علیه حاصل است که کارخانه مزبور رجوع نماید و به هر طرح و قسمی که بخواهد به زودی از برای او ساخته می گردد.

گفته می گردد پیش از کالسکه سازی معیرالممالک، نخستین کالسکه ها در اصفهان ساخته می شد؛ کالسکه هایی که به نقل روزنامه وقایع اتفاقیه کیفیت خوبی داشتند و حتی بهتر از کالسکه های ساخت فرنگ بودند.

در حال حاضر بسیاری از خیابان های تهران از جمله پیاده روی خیابان لاله زار، سی تیر، بخشی از میدان حسن آباد و بازار تهران برای زیبایی بیشتر و به تقلید از کشور همسایه مان ترکیه سنگفرش شده اند که جلوه خوبی هم دارد، اما عابران پیاده از این اتفاق چندان دلِ خوشی ندارند چرا که یا پایشان به این تکه سنگ ها گیر می نماید و پدر کفش هایشان درمی آید یا زمانی که باران و برفی می بارد، سنگ هایی که شُل شده اند آب را تا داخل کفش و زانوهایشان هم پرتاب می نماید.